• Home
• Bibliografieën
• Citaten
• Weblog
• Links

• Profiel
• Werk
• Prijzen
• Opmerkingen
• Anderen over
• Citaat
• Links
• Bronnen

Saul van Messel

Profiel

Achternaam: van Messel
Roepnaam: Saul
Geboren: 18-11-1912
Te: Winschoten
Overleden: 09-07-1993
Te: Heemstede

pseudoniem

als ik mij
met mijzelf vergelijk
springen de verschillen
wel erg in het oog
bedenk ik verbijsterd
(Saul van Messel, het eeuwige leven,

Pseudoniem(en): Saul van Messel was het pseudoniem van Jaap (Jakob) Meijer. Onder zijn eigen naam schreef hij historische werken over de joden. Hij publiceerde ook onder het pseudoniem Gideon van Hasselt.

aeternitati

het zwijgen dat ik
meeneem in mijn graf

lijkt als twee druppels
water op mijn spreken

de woorden die nu van nu
af aan ontbreken

doen aan de zin van wat
ik zeggen wil niet af
(Saul van Messel, het eeuwige leven, blz. 92)

Werk

Poëzie

• Kaddisj (1965)
• Zeer zeker en zeker zeer: joodse gedichten (1967)
• Mammoeth mijn muze: gedichten van een leraar (1968)
• Het beloofde land: Joodse gedichten (1968)
• Strelen om de stam: een bundel priapeeën (bibliofiel, 66 ex.) (1968)
• Mammoeth mijn muze. Gedichten van een leraar (1968)
• Bruid waar blijft je mond? Een bundel priapeeën (bibliofiel, 74 ex.) (1969)
• Bloedrood en zonder schaamte: een bundel priapeeën (1969)
• Over de huid van mijn geheugen: een cyclus joodse gedichten (1969)
• Het heden laat verstek gaan (1969)
• Vrouger of loater (1969)
• Twijspaalk; Mien bloasbaalk (1970)
• Mien laid dat vlogt (in eigen beheer, 100 ex.) (1970)
• Syndroom: joodse poëzie (1971)
• Het eeuwige leven: een bundel doodspoëzie (1972)
• Het geluid hing te trouwen (1972)
• Vagans Judaeus: tien joodse gedichten (in eigen beheer, 50 ex.) (1975)
• Het heden laat verstek gaan (in eigen beheer, 200 ex.) (1976)
• Selieches: in memoriam rebbe Jisroël (in eigen beheer, 200 ex.) (1976)
• Hèlp mie t onthòln (in eigen beheer, 100 ex.) (1977)
• Foxhol: ballade (in eigen beheer, 250 ex.) (1977)
• Roofvogel tijd (in eigen beheer, 100 ex.) (1977)
• Jozef de dromer: ballade (bibliofiel, 100 ex.) (1977)
• Bensjen: ballade (bibliofiel, 100 ex.) (1977)
• Aign etmoal (in eigen beheer) (1977)
• In de Jodenhoek geboren. Spinozanum poëticum (bibliofiel, 77 ex.) (1977)
• Onder valse vlag (bibliofiel, 200 ex.) (1978)
• Balans 5739: drie kwatrijnen (bibliofiel, 125 ex.) (1979)
• Vaderland in den vreemde. Joodse balladen uit Groningerland (bibliofiel, 300 ex.) (1982)
• Drenthe, een bundel joodse poëzie (1982)
• Groningen: een bundel Joodse poëzie (bibliofiel, 200 ex.) (1983)
• Bourtange: tien gedichten over éé́n thema (bibliofiel, 100 ex.) (1984)
• Inkele raais (1984)
• Tolk van 't olle volk (1984)
• Principes (bibliofiel, 120 ex.) (1985)
• Groningen, gassiedisch (bibliofiel, 115 ex.) (1985)
• Chewre kadiesje (bibliofiel, 100 ex.) (1985)
• Principes (bibliofiel, 120 ex.) (1985)
• Winschoot, sjoel zonder joden (bibliofiel, 85 ex.) (1985)
• Hou vremd ik blief: Saul van Messel, Joods dichter in het Nedersaksisch (1985)
• Vrouger/vogelwaaide (bibliofiel, 200 ex.) (1985)
• De dialect-poëzie samengevat in Ongeneeselk, Grunneger gedichten (1985)
• Ongeneeselk. Grunneger gedichten: vief òlle bundels en ain spiksplinternije (500 ex.) (1985)
• Westerwolde: joodse ballade (nieuwjaarswens, 150 ex.) (1986)
• Langs oeroude banen: kleine keuze uit zijn priapeeën (bibliofiel, 125 ex.) (1986)
• Heemstede en omstreken (bibliofiel, 75 ex.) (1986)
• Mijn eigen spookrijder: joodse poëzie (1986)
• Jom Hazikaron: tien Joodse kwatrijnen voor Rosj Hasjana 5748 (nieuwjaarswens) (1987)
• Ad Sem Hartz (bibliofiel, 60 ex.) (1987)
• Jodenhoek/dodenhoek : ballade bij de opening van het Joods-Historisch Museum (1987)
• Westerbork for ever: tekeningen en gedichten (tekeningen van Ronald Abram) (bibliofiel, 100 ex.) (1987)
• Ballade van de non (bibliofiel, 30 ex.) (1987)
• Tougelieks: verzoamelde Grunneger gedichten 1977-1987 (bibliofiel, 200 ex.) (1987)
• Poëtische pas op de plaats (bibliofiel, 85 ex.) (1987)
• Toverstaf. Nieuwe priapeeën (bibliofiel, 100 ex.) (1987)
• Golgotha met rente: joodse Jezus-poëzie (1988)
• Monumentenzorg: nieuwe joodse balladen uit Groningerland (bibliofiel, 200 ex.) (1988)
• Jonas Daniel Meijerplein: herinneringspoezie voor Rosj Hasjana 5749 (nieuwjaarswens) (1988)
• Waterlooplein: Marranen-ballade, 1639-1989 (1989)
• Sjiwwe over sjoeltje (bibliofiel, 200 ex.) (1989)
• Voorbijganger: late gedichten (bibliofiel, 200 ex.) (1989)
• De Plantage, een persoonlijk profiel (bibliofiel) (1989)
• De dagen onzer jaren (250 ex.) (1990)
• Naoogst (1991)
• Ik doe de dag op het nachtslot (bibliofiel, 50 ex.) (1991)
• Twijderweegns (1991)
• Aivige risjes (vouwblad, 150 ex.) (1991)
• Getekend. Tien joodse gedichten. 29 april 1942/ 29 april 1992 (bibliofiel, 75 ex.) (1992)
• Minotauromachia (vouwbladen, 90 ex.) (1994)
• Tijd (bibliofiel, 150 ex.) (1996)
• Na het concert: een nog niet eerder gepubliceerde priapee (ansichtkaart, 50 ex.) (1997)
• Gebed: een priapee van Saul van Messel (bibliofiel, 150 ex.) (1998)
• Baken: priapee (bladwijzer, 200 ex.) (1999)
• Linea erecta: nagelaten priapeeën en priapeia (bibliofiel, 70 ex.) (2011)

Brieven

• 1 brief van Saul van Messel in 'Dichter bij de mens' van L. Pennings en B. Langeveld (1986)

Hoorspelen

• Binnenste buiten (9 delen) (VARA, 1963)
• Kol Nidrei (NCRV, 1965)

Naslagwerken

• Encyclopaedia Sefardica Neerlandica (2 delen in 1 band) (1948/49-1949/50)

Overige non-fictie

• Isaäc da Costa's weg naar het christendom, bijdrage tot de Geschiedenis der Joodse problematiek in Nederland (proefschrift) (1941, handelseditie 1946)
• The stay of Mozes Haim Luzzatto at Amsterdam: 1736-1743 (1947)
• Het verdwenen Ghetto: wandelingen door de Amsterdamse Jodenbuurt (1948)
• D.H. de Castro, De synagoge der Portugees-Israëlietische Gemeente te Amsterdam; ter gelegenheid van het 275-jarig bestaan dezer synagoge opnieuw uitgegeven en aangevuld door J. Meijer (1950)
• Tussen Götterdämmerung en morgenrood: beschouwingen over Joden in Nederland omstreeks 1900 (1951)
• Martelgang of cirkelgang: Isaac da Costa als joods romanticus (1954)
• Keten der geslachten (1955-1958)
• Van Corantijn tot Marowijne (1956)
• Sleutels tot Sranan: wegwijzer in de Surinaamse geschiedenis (1957)
• De achtergrond van Tachtig: Kloos en Perk herdacht (1959)
• M. J. Lewenstein's opperrabinaat te Paramaribo (1857/8-1864): analyse van het Surinaamse Jodendom in zijn crisisperiode (1959)
• Willem Anthony Paap, 1856-1923: zeventiger onder de Tachtigers: het levensverhaal van een vergetene (1959)
• Het levensverhaal van een vergetene. W.A. Paap 1856-1923 (1959)
• Schakels met het voorgeslacht (1960)
• Het Jonas Daniël Meijerplein: bezinning op drie eeuwen Amsterdams Jodendom (1961)
• Erfenis der emancipatie: het Nederlands jodendom in de eerste helft van de 19e eeuw (1963)
• Moeder in Israël: een geschiedenis van het Amsterdamse Asjkenazische Jodendom (1964)
• Zij lieten hun sporen na. Joodse bijdragen tot de Nederlandse beschaving (1964)
• Van Israëlieten tot Israëliërs: anderhalve eeuw Joodse geschiedenis 1815-1965 (1965)
• Van Israëlietisch Oude Mannen- en Vrouwenhuis tot Joods Tehuis voor Bejaarden: 1841-1966 (ca. 1966)
• Soo wort men van dromen wacker: Nederlandse bijdrage tot de geschiedenis van Sabbatai Tswi, drie eeuwen na diens optreden, 1666-1966 (1967)
• De zoon van een gazzen. Het leven van Jacob Israël de Haan, 1881-1924 (1967)
• Waar wij ballingen zijn: essays over joodse letterkundigen in Nederland (1968)
• Hoge hoeden, lage standaarden, de Ned. Joden tussen 1933 en 1940 (1969)
• Jacques Perk en Willem Kloos, 1881 (1972)
• Gedreven door verlangen en gemis: joodse letterkundigen in Nederland over jood en jodendom (1974)
• 't Geluk uit eigen keus: Jacques Perk en zijn zuster Dora (in eigen beheer) (1975)
• The onlie begetter: Jacques Perk in de poëzie van Willem Kloos, 1881-1888 (in eigen beheer) (1975)
• J.K. Rensburg 1870-1943. Een joods graalzoeker (in eigen beheer) (1976)
• De dichter in depot: Perkmanuscripten en hun lotgevallen (1976)
• Victor Emanuel van Vriesland als zionist: een vergeten hoofdstuk uit de geschiedenis van het Joods nationalisme in Nederland (1976)
• "Het ivoren aapje": J.A. Dèr Mouw en Victor van Vriesland (1976)
• Manipulaties met de Mathilde (3 delen) (1977)
• Herman van den Bergh, 1897-1967: een documentatie (in eigen beheer) (1977)
• Herman van den Bergh: Sabbath: een Joods-thematische studie (1977)
• Rationalisme, romantiek, risjes: het Joodse type in onze literatuur, 1800-1850 (in eigen beheer) (1978)
• Manipulaties met de Mathilde III: Schaven achter de schermen (in eigen beheer) (1979)
• Voorvaderlijke vooroordelen: het Joodse type bij Jacob van Lennep, 1802-1868 (in eigen beheer) (1979)
• Over het nut van biografische gegevens bij het lezen van gedichten van J.A. dè̀r Mouw (1979)
• Contrastbelichting en caricatuur: het Joodse type bij J.J. Cremer, 1827-1880 (1979)
• Schandaal in Doetinchem, 1904 (2 delen) (met Rody Chamuleau) (1979/1980)
• Ook gij Brutus: J. A. Dèr Mouw en de biografische methode (1980)
• Ventende profeet: het joodse dichterschap van A. van Collem (1858-1933) (1980)
• Op de rand van de afgrond: catalogus van Hebraica en Judaica onder de Duitse bezetting in Nederland verschenen (met Adri K. Offenberg) (1980)
• De bedevaartgangers : een proto-zionistische roman van Betsy Hasebroek (1841) (in eigen beheer) (1980)
• M.M. Roest, de biografie van een bibliograaf (2 delen) (1980)
• De schim van P. C. Hooft: Jacques Perks alternatieve terzinen, 17 maart 1881 (in eigen beheer) (1981)
• J. K. Rensburg, 1870-1943: een joodse graalzoeker (1981)
• Tussen verstrooiing en verlichting: de historiografie der joden in Nederland: eerste fase (1981)
• Discriminatie in domineesland: C.E. van Koetsveld 1807-1893 (1981)
• Onze taal als een bare schat. Jacob Israël de Haan en het Hebreeuws (1981)
• H. J. Koenen: Geschiedenis der joden in Nederland (1843): historiografische analyse (1982)
• Barlaeus overgewaardeerd: Joodse bijdrage tot de 350ste verjaardag van onze universiteit (1982)
• Tussentijdse verantwoording: een zionistische enquête uit 1916 (1982)
• Joodse wetenschap in Nederland: een referaat buiten-de-orde (1982)
• Versteend verleden: de joodse begraafplaats te Overveen (met Jet Slagter) (1983)
• Tussen emancipatie en deportatie: een eeuw geschiedschrijving der Joden in Nederland 1840-1940 (1984)
• Rector en Raw, de levensgeschiedenis van Dr. J.H. Dünner (1833-1911) (1984)
• Tolk van 't olle volk: joods supplement op het nieuw Groninger woordenboek van K. ter Laan (1984)
• Jood en jodendom in stad en ommelanden (1984)
• Mazzeltow in mineur: bij het jubileum der NIHS, 1635-1985 (1985)
• Om de verloren zoon: Spinoza weerspiegeld in het geschiedbeeld der Nederlandse Joden, 1840-1940 (1986)
• Beeldvorming om Baruch: "eigentijdse" aspecten van de vroege Spinoza-biografie (1986)
• Afscheid van de Grote Sjoel: synagogencomplex werd museum (1987)
• Om de verloren zoon: supplementum Sefardicum Neerlandicum (1988)
• Beeldvorming om Baruch: supplementum Sefardicum Historicum (1989)
• Jeremias Meijer Hillesum, 1863/1943: roerganger der Rosenthaliana (1989)
• Afscheid van een informant: Lou Alvares Vega 1904-1989 (in eigen beheer, 250 ex.) (1990)
• Het traject van een Täg-Esser: herinneringen van een seminarist (1991)
• Naoogst: M.M. Roest 1855-1862 (1991)
• Als Maggied vergeten (1992)
• De Odyssee van een Joods docent (1992)
• Prof. Dr. David Cohen: joodse jeugdjaren in Deventer: 1882-1901 (1992)
• Het joodse boek in vooroorlogs Mokum (1999)

Vertalingen/bewerkingen

• Salomo: keur uit zijn liederen (uit het Hebreeuws vertaald door Saul van Messel) (1971)
• Jacob Israël de Haan, bloemlezing uit zijn kwatrijnen (met hebreeuwse vertaling van Saul van Messel) (1978)
• Drie gedichten van Gerrit Achterberg (in Hebreeuwse vert. van Saul van Messel) (bibliofiel ca. 100 ex.) (1986)
• Drie gedichten van Jan Hanlo (in Hebreeuwse vertaling van Saul van Messel) (bibliofiel ca. 100 ex.) (1987)
• Dirk Rafaelsz. Camphuysen, Spinozanum hebraicum (100 ex.) (1988)
• Nederlandse poëzie in het Hebreeuws (bibliofiel, 100 ex.) (1989)
• Al admat nechar. Nederlandse poëzie in het Hebreeuws (150 ex.) (1990)

Jaap Meijer schreef een voorwoord/toelichting voor

• Hugo de Groot, Remonstrantie nopende de ordre dije in de landen van Hollandt ende Westvrieslandt dijent gestelt op de Joden (1949)
• Jacob de Haan, Kanalje en Opstandige liedjes (1977)
• Mari Andriessen, De dokwerker (bibliofiel, 90 ex.) (1980)
• Jacob de Haan, Verzen van Jezus (bibliofiel, 180 ex.) (1985)
• In piam memoriam (in eigen beheer, 100 ex.) (1989)
• Schoolregels (in eigen beheer, 100 ex.) (1989)

Bloemlezingen

Tonen

Tijdschriften

• Saul van Messel publiceerde poëzie in 'Kentering', 'Boekblad', 'Drenthe'.
• Saul van Messel was redacteur van 'Maandblad voor de geschiedenis der Joden in Nederland'.

Over Saul van Messel

• Ischa Meijer, 'Een rabbijn in de tropen' (1977)
• Igor Cornelissen, 'Een joodse dwarsligger: Jaap Meijer 1912-1993' (1995)
• Mirjam Meijer, 'Mijn broer Ischa: het verhaal van een joods gezin' (1996)
• Ischa Meijer, 'Een jongetje dat alles goed zou maken' (bevat alle stukjes over zijn ouders) (1996)
• 'Hebraica and Judaica : printed before 1900 : catalogue of the Jaap Meijer collection' (1999)
• Evelien Gans, 'De weg terug: het kantelend zelfbeeld van de joodse historicus Jaap Meijer (1912-1993)' (inaugurele rede) (2003)
• Evelien Gans, 'Jaap en Ischa Meijer: een joodse geschiedenis' (2 delen) (2008)
• Marga Kool, 'Jaap Meijer heeft geen auto' in 'Zeuvendaagse. Wandelen met schrijvers door Drenthe', red. Ton Peters en Jan Veenstra (2008)
• Martien J.G. de Jong bespreekt het gedicht 'Veenkoloniën' in 'Brand van Mars en vuur van Venus: Geloven in gedichten' (2010)
• Adri K. Offenberg, 'Mijn vijf roerige jaren als Jaap Meijers huisbibliograaf, of als u wilt, bibliografisch hofleverancier' (2012)
• Ischa Meijer, 'In memoriam Jakob Meijer' in 'Ik heb niets tegen antisemieten, ik lééf ervan' (2020)

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• Lea Dasberg en Jonathan N. Cohen (redactie), 'Neveh Ya'akov: opstellen aangeboden aan dr. Jaap Meijer ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag' (1982)
• Het Diek Ensemble o.l.v. Ellen Dijkhuizen speelde, met actrice Carla Reitsma, onder regie van Joke Menssink 'Over De Huid Van Mijn Geheugen', Een muzikaal/literair programma met theatrale accenten gebaseerd op werk van Saul van Messel.

Literaire prijzen

• Groninger "Literaire Pries" 1984.

Opmerkingen

• Jaap Meijer was van orthodox-joodse afkomst.
• Zijn vader Samuel, een marskramer uit Groningen, stierf in zijn bijzijn aan de vliegende tering toen Jaap Meijer elf jaar was.
• Toen hij dertien jaar was werd hij van Winschoten naar Amsterdam gestuurd, waar hij een opleiding voor rabijn volgde aan het Nederlands Israelitisch Seminarium, terwijl kapitaalkrachtige joodse families hem bij toerbeurt onderhielden. Iedere dag at hij bij een andere joodse familie als zogenaamde 'Tägesser'.
• Hij werd niet toegelaten tot het laatste examen, omdat hij omgang had met een meisje dat niet 'kosher' was (zijn latere vrouw). Zij was wel joods, maar niet vroom. Hierna studeerde hij geschiedenis.
• Hij promoveerde in 1941 bij Jan Romein op een proefschrift over Isaac da Costa.
• Jaap Meijer trouwde op 20-06-1940 met Liesje Voet.
• Begin jaren veertig haalde hij een bakkersdiploma.
• Jaap Meijer was de vader van Ischa Meijer (geboren 14-02-1943). Hun verhouding was gespannen. Ischa Meijer doet hier in zijn werk verslag van, o.a. in 'Een jongetje dat alles goed zou maken'.
• Jaap Meijer zat van 1943 tot 1945 in Duitse concentratiekampen (o.a. Bergen-Belsen). Hij overleefde de oorlog (met vrouw en zoon). Door zijn bakkersdiploma kon hij in Begen-Belsen in de keuken werken en zo aan wat extra voedsel komen. Na de oorlog was hij zijn zekerheden kwijt.
• Na de oorlog kregen ze nog twee kinderen, Mirjam en Job.
• Het gezin ging in de Van Hallstraat in de Staatsliedenbuurt wonen.
• In het begin van de jaren vijftig verhuisden ze naar Suriname, waar Jaap Meijer leraar werd. Het gezin kon niet aarden in Suriname en kwam terug naar Nederland. hij werd leraar aan het Coornhert Lyceum in Haarlem.
• In 1951 werd Jaap Meijer privaatdocent in de geschiedenis van de joden in Nederland.
• In zijn poëzie speelt het jood zijn een grote rol. Daarnaast is erotiek een terugkerend thema.
• Jaap Meijer dichtte ook in het Gronings, bijv. in de bundel 'Vrouger of loater' (1969)
• Jaap Meijer woonde in Heemstede.
• Zijn vrouw typte meestal zijn manuscripten uit.
• Zijn vrouw overleed in 1993. Hij overleed enkele maanden later.
• Hij vermaakte zijn boekenbezit aan het gemeentearchief van Amsterdam. In 1999 werd er een Engelstalige catalogus uitgegeven van de boeken op het gebied van hebraïca en judaïca.

handtekening Jaap Meijer

Anderen over Saul van Messel

• Gesurveilleeerd met Jaap Meijer. Conclusies bevestigden zich: geen manieren, luistert niet, wacht niet op een antwoord op zijn eigen vragen, laat zich onmiddellijk afleiden. (Barend Rijdes, Literair dagboek 1966-1975, 26-08-1968, blz. 28)
• Mijn vader, de gefrustreerde rabijn, wilde, na de vernederingen van een arme jeugd, na de nederlaag van een wegens U afgebroken seminarium-studie, na de geblutste trots van het jood-zijn tijdens de oorlog [mikpunt van Uw stille, maar daarom niet minder vernietigende kritiek], zijn hoogstpersoonlijk beleefde jodendom in ere herstellen. (Ischa Meijer, Brief aan mijn moeder, blz. 33)
• De verziekte relatie tussen de journalist Ischa Meijer en zijn vader, de joodse geleerde Jaap Meijer, heeft altijd al tot de verbeelding van het Nederlandse intellectuele wereldje gesproken. Een breed publiek kon dit klassieke vader/zoon-drama jarenlang mee beleven dankzij de grote mededeelzaamheid van zoon Ischa, die zijn afkeer van vander Jaap en moeder Liesje te pas en te onpas de buitenwereld inslingerde. (Anet Bleich, Volkskrant, 23-11-2007)
• Jaap Meijer heeft geen auto. Hij komt met de trein naar Hoogeveen en daar pik ik hem op. Soms komt hij met zijn Liesje, soms komt hij alleen. Een korte gezette man met een kalend hoofd en een bril met ronde glazen. Hij loopt niet, hij beent over het perron naar me toe, omhelst me en stapt onmiddellijk daarna met driftige stappen, met brede gebaren, barstensvol energie, naar de auto die ik voor het hotel heb geparkeerd. Hij is me steeds twee stappen vooruit. Hij oreert, gebaart, dicteert het programma voor die dag. De eerste keren hou ik mijn hart vast. Mijn kinderen zijn nog klein. Moeder haalt ze weliswaar uit school, maar tegen zes uur moet ik toch wel thuis zijn. Na drie, vier keer ben ik niet meer ongerust. Jaap Meijer heeft een moordend tempo. Meestal zit hij om vijf uur al lang en breed weer in de trein. (Marga Kool, Jaap Meijer heeft geen auto in 'Zeuvendaagse. Wandelen met schrijvers door Drenthe', red. Ton Peters en Jan Veenstra, blz. 72)

Mijn favoriete citaat

niet bang zijn
voor de dood
zegt de angst
en somt sarcastisch
de voordelen
van het leven
op
(Saul van Messel, Steekproef, Het eeuwige leven, blz. 7)

Links

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Saul van Messel
• DBNL - Saul van Messel

Bronnen o.a.

• Literair akkoord 14 (1971)
• Lexicon van de moderne Nederlandse literatuur (1978)
• Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1983)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Prisma van de pseudoniemen (1992)
• Encarta '98 (1997)
• volkskrant (19-11-1999)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)
• Volkskrant (23-11-2007)
• Website van de Koninklijke Bibliotheek (januari 2020)